Osip Mandelsztam, Петербургские строфы / Petersburskie strofy

Nikołajowi Gumilowowi

Nad żółcią tynków urzędowych gmachów

Długo się wzbijał mętny wir zawiei,

Znów prawnik wsiada do sań, i z zamachem

Szerokim opatula się szynelem.

  

Zimują statki. Po słonecznej stronie

Kajuty gruba szyba rozgorzała.

I monstrualna, jak pancernik w stoczni,

Ojczyzna odpoczywa, ociężała.

Nad Newą są z pół świata ambasady,

Admiralicja, blask słoneczny, bezgłos!

I państwa sztywna purpurowa szata

Jest niczym zgrzebna włosiennica biedna.

Ciężkie jest brzemię snoba na północy –

Ach, ten odwieczny Onegina spleen;

A na Senackim placu śnieżne kopce,

Chłodek bagnetu i ogniska dym...

Jolki czerpały wodę. Morskie mewy

Robiły najście na konopny skład,

Gdzie krążą tylko chłopi jak z opery,

Sprzedając bułki albo pitny miód.

Automobilów kawalkada we mgle

Zanika; samolubny, skromny piechur –

Dziwak Eugeniusz –wstydzi się swej biedy,

Wdycha benzynę i na los narzeka.

***

          Н. Гумилеву

Над желтизной правительственных зданий

Кружилась долго мутная метель,

И правовед опять садится в сани,

Широким жестом запахнув шинель.

Зимуют пароходы. На припеке

Зажглось каюты толстое стекло.

Чудовищна, как броненосец в доке,--

Россия отдыхает тяжело.

А над Невой -- посольства полумира,

Адмиралтейство, солнце, тишина!

И государства жесткая порфира,

Как власяница грубая, бедна.

Тяжка обуза северного сноба --

Онегина старинная тоска;

На площади Сената -- вал сугроба,

Дымок костра и холодок штыка...

Черпали воду ялики, и чайки

Морские посещали склад пеньки,

Где, продавая сбитень или сайки,

Лишь оперные бродят мужики.

Летит в туман моторов вереница;

Самолюбивый, скромный пешеход --

Чудак Евгений -- бедности стыдится,

Бензин вдыхает и судьбу клянет!

Январь 1913, 1927

Już niejednikrotnie miałam okazję przekonać się, że Mandelsztam w swoich wierszach jest bardzo precyzyjny, ale za każdym razem na nowo mnie to uderza. W tym wierszu przed czytelnikiem stopniowo wyłania się, jak ze mgły, plac Senacki w Petersburgu. Pierwsza wskazówka to "zółć urzędowych gmachów", w trzeciej strofie pojawia się Newa i Admiralicja, w czwartej plac został nazwany i pada nazwisko puszkinowskiego bohatera - Oniegin. Idąc puszkinowskim tropem, nietrudno rozpoznać drugiego bohatera - Eugeniusza z ostatniej strofy. Oczywiście, nie jest to Oniegin, tylko obłąkany protagonista poematu Puszkina "Jeździec miedziany", którego wszędzie prześladował tytułowy jeździec, czyli pomnik Piotra I, stojący na placu Senackim - tak Mandelsztam zamyka opis placu odwołaniem do jego najbardziej rozpoznawalnego elementu, który materializuje się w świadomości czytelnika, nie nazwany, ale namacalnie obecny. 

W eseju "Słowo i kultura" Mandelsztam pisał: 

"Pisz wiersze pozbawione obrazów, jeżeli potrafisz, jeżeli będziesz umiał. Ślepy pozna najmilszą twarz ledwo dotykając jej widomymi palcami, i łzy radości, prawdziwej radości rozpoznawania, trysną z jego oczu po długiej rozłące. Wiersz żyje wewnętrznym obrazem, tym brzmiącym zlepkiem formy, który poprzedza napisany wiersz. Nie ma jeszcze ani jednego słowa, a wiersz już brzmi. To brzmi wewnętrzny obraz, którego dotyka słuch poety."